Materiały do ćwiczenia 4

Jama brzuszna i otrzewna

Jama brzuszna to jedna z kluczowych jam ciała. Zawiera wiele istotnych narządów, głównie tworzących układ pokarmowy, w szczególności: żołądek, jelito cienkie i jelito grube wraz z wyrostkiem robaczkowym, wątrobę i drogi żółciowe, trzustkę, śledzionę.

Ograniczenia jamy brzusznej

Od góry jama brzuszna ograniczona jest przez przeponę. Przepona, jako górna ściana, oddziela jamę brzuszną od klatki piersiowej. Przepona wpukla się w obręb klatki piersiowej.

Od dołu jama brzuszna ograniczona jest jest przez przestrzeń wchodu (wchód miednicy). Przestrzeń wchodu oddziela jamę brzuszną od jamy miednicy.

Od przodu oraz bocznie jama brzuszna jest ograniczona mięśniami przyczepiającymi się na żebrach i na kościach miednicy. Te mięśnie to:

Mięsień skośny zewnętrzny brzucha
Mięsień skośny wewnętrzny brzucha
Mięsień poprzeczny brzucha
Mięsień prosty brzucha

Od tyłu jamę brzuszną ograniczają następujące mięśnie:

Mięśnie lędźwiowe (większy i mniejszy)
Mięsień biodrowy
Mięsień czworoboczny lędźwi

Okolice brzucha

Istnieją też inne metody podziału okolic brzucha, na przykład na cztery kwadranty.

Otrzewna to cienka błona surowicza wyścielająca jamę brzuszną i jamę miednicy. Zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej. Jej funkcja polega na ochronie narządów znajdujących się w tych jamach.

Wyróżnia się dwie blaszki otrzewnej:

Otrzewna ścienna: pokrywa wewnętrzną stronę ścian jamy brzusznej.
Otrzewna trzewna: pokrywa narządy jamy brzusznej leżące wewnątrzotrzewnowo.

Pomiędzy blaszkami znajduje się jama otrzewnej.

Miejsce, w którym otrzewna ścienna przechodzi w trzewną to krezka (rodzaj fałdu). Krezki zawierają nerwy i naczynia krwionośne niezbędne do funkcjonowania narządów.

Powierzchnia otrzewnej zwilżona jest płynem otrzewnowym, co zmniejsza tarcie pomiędzy narządami jamy brzusznej.

Otrzewna u mężczyzn jest całkowicie zamknięta, a u kobiet łączy się ze środowiskiem poprzez ujście brzuszne jajowodu.

Narządy w jamie brzusznej położone są:

Dotyczy narządów otoczonych przez otrzewną i zamocowanych do tylnej ściany jamy brzusznej przy pomocy krezki.

Należą tu narządy (w nawiasach mocujące je krezki):

Żołądek (sieć mniejsza).
Jelito czcze i kręte (krezka jelita cienkiego).
Okrężnica poprzeczna (krezka okrężnicy poprzecznej) (część jelita grubego).
Okrężnica esowata (krezka okrężnicy esowatej) (część jelita grubego).

Dotyczy narządów nie posiadających krezki. Tutaj można wyróżnić położenie przedotrzewnowe, zaotrzewnowe i podotrzewnowe.

Należą tu narządy:

Dwunastnica
Okreżnica wstępująca* (część jelita grubego).
Okrężnica zstępująca* (część jelita grubego).
Odbytnica.

* Można też spotkać się z położeniem śródotrzewnowym.

Ze względu na skomplikowany proces rozwoju (jeszcze na etapie rozwoju embrionalnego) położenie narządów względem otrzewnej można też podzielić następująco:

Są to narządy, które od początku rozwoju posiadały krezkę.

Jelito czcze (część jelita cienkiego)
Jelito kręte (część jelita cienkigo)
Śledziona

Są to narządy, które uzyskały krezkę w trakcie rozwoju embrionalnego.

Jajniki
Jajowódy

Są to narządy, które nie posiadają i nigdy nie posiadały krezki.

Nerki i moczowody
Nadnercza

Są to narządy, które pierwotnie posiadały krezkę, ale ją utraciły podczas rozwoju.

Dwunastnica (nie cała)
Jelito grube (część wstępująca i zstępująca)
Trzustka

Krezki to rodzaj wypustek utworzonych przez dwie ściany otrzewnej trzewnej. Oddzielają się od ścian jamy brzusznej. Na krezkach zawieszone są niektóre (wewnątrzotrzewnowe) narządy jamy brzusznej.

Obecna przez całe życie, formuje się podczas rozwoju embrionalnego. Odpowiada za umocowanie jelit do tylnej ściany jamy brzusznej.

Powstają z niej m. in.:

Zbudowana z czterech blaszek otrzewnej.
Rozpięta pomiędzy krzywizną większą żołądka, a okrężnicą poprzeczną. “Fartuch” utworzony przez otrzewną.
Zwisa jak fartuch na przedniej powierzchni jelit. Zawiera tkankę tłuszczową i limfatyczną.

Zawiera krezkę okrężnicy poprzecznej i krezkę okrężnicy esowatej. Kątnica nie posiada krezki.
Krezka okrężnicy poprzecznej dzieli jamę brzuszną na część górną i dolną.
Wobec takiego podziału, część górna zawiera żołądek, wątrobę i śledzionę, a część dolna zawiera jelita.

Zbudowana z dwóch blaszek otrzewnej
Zawiera korzeń krezki, który jest początkiem tej krezki.
Łączy otrzewną trzewną pokrywającą część jelita cienkiego (czcze i kręte) z otrzewną ścienną tylnej ściany brzucha.

Umocowana do okolicy pępkowej i do dwunastnicy.

Powstają z niej m. in.:

Składa się z dwóch blaszek.
Rozpięta pomiędzy przełykiem, krzywizną mniejszą żołądka, dwunastnicą i wnęką wątroby.
Dzieli się na trzy więzadła:
- wątrobowo-przełykowe
- wątrobowo-żołądkowe
- wątrobowo-dwunastnicze

Więzadło wątrobowo-dwunastnicze zawiera ważne struktury: tętnicę wątrobową właściwą, żyłę wrotną wątroby i przewód żółciowy wspólny.

Zachyłek otrzewnowy – wgłębienie. Zamknięte na jednym końcu. Na drugim końcu otwarte w kierunku jamy otrzewnej.

Zachyłki powstają w okresie rozwoju embrionalnego, wskutek obrotów cewy pokarmowej (obroty zachodzą w celu dopasowania cewy pokarmowej do tworzącej się jamy brzusznej).

Torba sieciowa jest największym zachyłkiem otrzewnowym. Położona za żołądkiem, z tyłu. Połączona z pozostałą częścią jamy otrzewnej przez otwór sieciowy. Zawiera trzy zachyłki: górny, dolny i śledzionowy.

Przewód pokarmowy (zakres dotyczący ćwiczenia 4)

Położenie: twarzoczaszka.

Jama ustna dzieli się na dwie części:

Znajduje się między policzkami, wargami i wyrostkami zębodołowymi szczęk i żuchwy.

Ogólnie, jest to po prostu przestrzeń pomiędzy policzkami i zębami.

Uchodzą tu przewody ślinianek przyusznych.

Leży za wyrostkami zębodołowymi szczęk i żuchwy. Wypełniona przez język.

Ograniczenia jamy ustnej

Sklepienie: Podniebienie twarde (kostne) z przodu i podniebienie miękkie (mięśniowe) z tyłu.

Ściana przednia i ściany boczne: Wyrostki zębodołowe żuchwy i szczęk wraz z zębami.

Dno: Język. Mięsień żuchwowo-gnykowy (przepona jamy ustnej). Mięśnie nadgnykowe. Mięśnie umożliwiają obniżanie żuchwy i w rezultacie otwieranie ust.

Ograniczenie tylne: Cieśń gardzieli.

Zawiera brodawki językowe, które z kolei zawierają kubki smakowe (za wyjątkiem brodawek nitkowatych i stożkowatych).

Rodzaje brodawek językowych:

Nitkowate (najliczniejsze i bez kubków smakowych)
Stożkowate
Grzybowate (na końcu i na brzegach języka)
Okolone (układają się podobnie jak bruzda graniczna).
Liściaste (na brzegach języka)

Położenie: Tylna część języka.

Łączy język z żuchwą i kością gnykową. Zawiera migałki językowe. Oddzielona od trzonu bruzdą krańcową.

Położenie: Przednia część języka.

Język podzielony jest pośrodkowo na dwie połowy oddzielone przegrodą języka. W związku z tym mięśnie budujące język są parzyste.

Język zbudowany jest właśnie z tej grupy mięśni. Odpowiadają za zmianę kształtu języka.

Mięsień podłużny górny.
Mięsień podłużny dolny.
Mięsień poprzeczny.
Mięsień pionowy.

Ta grupa mięśni znajduje się poza językiem. Odpowiada za zmianę pozycji języka.

Mięsień bródkowo-językowy.
Mięsień gnykowo-językowy.
Mięsień rylcowo-językowy.
Mięsień podniebienno-językowy.

Nerw podjęzykowy (CN 12 = 12 para nerwów czaszkowych). Unerwia mięśnie języka za wyjątkiem mięśnia podniebienno-językowego.
Nerw błędny (CN 10).

Gardło rozpoczyna się za jamami: nosową i ustną. Kończy się przed krtanią i przełykiem. Gardło jest drogą transportu pokarmu do dalszych części układu pokarmowego oraz powietrza do/z układu oddechowego. Jest więc skrzyżowaniem dróg pokarmowych i oddechowych.

Zbudowane głównie z mięśni.

Części gardła:

Znajduje się z tyłu za jamą nosową. Łączy się z nią przez nozdrza tylne.

Na ścianie bocznej znajduje się ujście gardłowe trąbki słuchowej. Mamy więc tu do czynienia z połączeniem gardła z uchem środkowym.

Znajduje się z tyłu za jamą ustną.

Łuk podniebienno-językowy (przedni) i łuk podniebienno-gardłowy (tylny) ogranicza ściany boczne tej części. Pomiędzy łukami znajduje się migdałek podniebienny.

Sznury (pasma) boczne: dwie niemal pionowe linie zbudowane z grudek chłonnych na ścianie tylnej.

Znajduje się z tyłu za krtanią. Łączy się z nią poprzez wejście do krtani.

Rozciąga się od górnego brzegu nagłośni do dolnej krawędzi chrząstki pierścieniowatej krtani.

Mięśnie gardła pomagają w transporcie kęsów pokarmu do przełyku.

Jest 6 mięśni w 2 grupach.

Zwieracz górny gardła
Zwieracz środkowy gardła
Zwieracz dolny gardła

Mięsień rylcowo-gardłowy
Mięsień podniebienno gardłowy
Mięsień trąbkowo gardłowy

Tętnice:

Tętnica twarzowa
Tętnica językowa
Tętnica szczękowa

W gardle występują liczne zespolenia tętnic (anastomozy).

Żyły:

Żyła podniebienna zewnętrzna, która przekazuje krew do:
Splot gardłowy

Gardło unerwiane jest przez nerwowy splot gardłowy, który wywodzi się z 3 nerwów:

Nerw błędny (CN X)
Nerw językowo gardłowy (CN IX)
Nerw szczękowy (część nerwu żuchwowego).

Obszar w kształcie odwróconej piramidy. Jej podstawę (góra) stanowi podstawa czaszki. Wierzchołek (dół) znajduje się na kości gnykowej.

Znajdują się tu liczne węzły chłonne, które zbierają chłonkę z zatok przynosowych, jamy ustnej i części gardła.

Przestrzeń przygardłowa jest ważna ze względu na potencjalne procesy zapalne. Zapalenia tego obszaru mogą łatwo szerzyć się na przyległe obszary, w tym do jamy czaszki i do śródpiersia.

W jego skład wchodzą migdałki.

Migdałek gardłowy
Migdałki trąbkowe
Migdałki podniebienne
Migdałek językowy

Znaczenie: ochrona przed czynnikami chorobotwórczymi (bakteriami, wirusami, grzybami i in.).

Zapalenie migdałków to najczęściej efekt zakażenia organizmu bakteriami (paciorkowcami).

Przełyk zbudowany jest z mięśni. Łączy gardło z żołądkiem. Ma długość ok 23-25 cm.

Pomiędzy gardłem (zwężeniem gardłowo-przełykowym) i otworem górnym klatki piersiowej.

Pomiędzy otworem górnym klatki piersiowej i przeponą (w której znajduje się rozwór przełyku).

Pomiędzy przeponą (rozworem przełyku) i zwieraczem dolnym przełyku.

Zwężenia przełyku

W przejściu gardła w przełyk. Znajduje się tu zwieracz górny przełyku.

Na wysokości rozdwojenia tchawicy. Przełyk jest tu objęty przez aortę zstępującą (od lewej strony) i przez oskrzele lewe (od przodu).

Jest to zwieracz dolny przełyku, 3 cm powyżej żołądka.

Popularna “zgaga”, czyli refluks żołądkowo-przełykowy to efekt zbyt słabego skurczu zwieracza dolnego.

Tętnice

Gałęzie przełykowe tętnicy tarczowej dolnej.
Gałęzie przełykowe tętnicy żołądkowej lewej.
Gałęzie przełykowe aorty.
Tętnice międzyżebrowe prawe.

Żyły

Żyły przełykowe, które uchodzą do:
- Żyły nieparzystej
- Żyły żołądkowej lewej
- Żyły tarczowej dolnej

Splot przełykowy. Zawiera włókna przywspółczulne: nerwu błędnego i krtaniowego wstecznego. Zawiera też włókna współczulne: nerwów rdzeniowych T5-T12 i pnia współczulnego.
Część splotu jelitowego. Umieszczony w ścianie przełyku. Odpowiada za regulację persytaltyki.

Żołądek znajduje się w nadbrzuszu i śródbrzuszu. Ściany zbudowane z kilku warstw mięśni gładkich.

Części żołądka:

Część żołądka łącząca się u góry z przełykiem poprzez otwór wpustowy.

Górna część żołądka położona bezpośrednio pod przeponą.

Główna część. Łączy dno żołądka i jamę odźwiernikową.

Dzieli się na położoną bliżej trzonu jamę odźwiernikową i łączący się z dwunastnicą kanał odźwiernikowy. Pomiędzy kanałem odźwiernikowym i dwunastnicą znajduje się mięsień zwieracz odźwiernika.

Prawy boczny brzeg żołądka, na którym rozpoczyna się sieć mniejsza (struktura otrzewnej) biegnąca do wątroby.

Zakrzywiony brzeg żołądka, do którego przymocowana jest sieć większa (struktura otrzewnej).

Tętnice krzywizny mniejszej

Tętnica żołądkowa lewa
Tętnica żołądkowa prawa

Tętnice krzywizny większej

Tętnica żołądkowo-sieciowa lewa
Tętnica żołądkowo-sieciowa prawa
Tętnice żołądkowe krótkie

Żyły

Krew żylna odprowadzana jest żyłami jednoimiennymi. Oznacza to, że żyły mają te same nazwy jak powyższe tętnice. Na przykład: żyła żołądkowa lewa, żyła żołądkowa prawa itd.

Współczulne:

Włókna splotu trzewnego (T5-T8). Splot trzewny to potocznie splot słoneczny.

Przywspółczulne:

Włókna przedniego i tylnego pnia błędnego (pnie uformowane są przez nerw błędny).

Spływ chłonki odbywa się przez:

Węzły chłonne żołądkowe lewe i prawe
Węzły chłonne żołądkowo-sieciowe lewe i prawe

Funkcje i mechanizmy

UWAGA!

Przez wiele lat uważano, że różne części języka odpowiadają za czucie poszczególnych smaków. Stało się tak na skutek błędnej interpretacji badań przeprowadzonych jeszcze w XIX wieku.

Aktualnie uważa się, że język NIE JEST podzielony na wyraźne regiony wyspecjalizowane w wykrywaniu różnych smaków.

Więcej na ten temat (to oczywiście nieobowiązkowe): https://doi.org/10.1016/j.neuron.2005.10.015

Połykanie jest odruchem związanym z przechodzeniem pożywienia przez jamę ustną, gardło i przełyk.

Fazy połykania

Jedyna faza zależna od woli.
Mięśnie języka biorą tu udział w formowaniu kęsów pokarmowych.
W momencie przejścia kęsów przez cieśń gardzieli dochodzi do zamknięcia dróg oddechowych (uniesienie krtani, zamknięcie szpary głosowej i nagłośni).

Przesuwanie pokarmu przez gardło dzięki pracy zwieraczy gardła.
W tej fazie rozluźnia się zwieracz górny przełyku.
Wytwarza się fala perystaltyczna.

Przesuwanie pokarmu przez przełyk dzięki fali perystaltycznej.
Drogi oddechowe zostają ponownie otwarte.
Zwieracz dolny przełyku rozkurcza się (w momencie, gdy pokarm do niego dotrze).

Żołądek od wewnątrz wyścielony jest błoną śluzową. Błona śluzowa wytwarza duże, podłużne fałdy żołądkowe i mikroskopijne fałdy kosmkowe i dołeczki żołądkowe. W dołeczkach żołądkowych znajdują się gruczoły żołądkowe.

Typy komórek w gruczołach żołądkowych:

Wydzielają śluz.

Produkują przede wszystkim pepsynogen, który w trakcie procesu trawienia białek w chwili kontaktu z sokiem żołądkowym i zawartymi w nim kwasami przekształcany jest w pepsynę.

Wydzielają kwas solny (HCl) oraz czynnik wewnętrzny (kompleks wiążący witaminę B12, umożliwiający jej wchłanianie w jelicie krętym).

Wydzielają hormony lub substancje hormonopodobne regulujące trawienie.

Jama ustna, gardło, ślinianki: Trawienie mechaniczne: żucie, połykanie. Trawienie chemiczne: cukry, tłuszcze.
Żołądek: Trawienie mechaniczne: mieszanie, popychanie. Trawienie chemiczne: białka, tłuszcze. Wchłanianie: substancje rozpuszczalne w wodzie (w tym alkohol).