Mózgowie (rozwój i podział)
Istotą układu nerwowego jest zorganizowana sieć neuronów (komórek nerwowych), które wytwarzają, przetwarzają i przekazują informacje (impulsy nerwowe) między różnymi częściami ludzkiego ciała.
Zapewnia to realizację i regulowanie wielu ważnych funkcji życiowych takich jak: regulacja bicia serca i ciśnienia krwi, oddychanie, trawienie, działanie narządów zmysłów i ruch ciała.
Naturalnie, układ nerwowy odpowiada też za funkcje poznawcze, zachowanie, pamięć i samą świadomość.
Układ nerwowy zawiera:
- Neurony (komórki nerwowe)
- Komórki glejowe
- Naczynia krwionośne
- Tkankę łączną
Układ nerwowy dzieli się morfologicznie na:
Składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego.
Ośrodkowy układ nerwowy generuje, przetwarza, wysyła i odbiera impulsy nerwowe które kontrolują wszystkie funkcje organizmu.
Składa się głównie z nerwów, w szczególności z:
- nerwów czaszkowych
- nerwów rdzeniowych
- nerwów autonomicznych
- zwojów i splotów nerwowych
Układ nerwowy można też podzielić w inny sposób, funkcjonalny, na część autonomiczną i somatyczną. Ośrodki układu autonomicznego znajdują się zarówno obrębie ośrodkowego, jak i obwodowego układu nerwowego. Natomiast część somatyczna znajduje się w obwodowym układzie nerwowym.
Działanie tego układu nie zależy od woli człowieka. Układ ten unerwia gruczoły, mięśnie gładkie i układ przewodzący serca.
Autonomiczny układ nerwowy dzieli się funkcjonalnie na:
Odpowiada za:
- Skurcz mięśni gładkich
- Skurcz mięśnia serca (poprzez pobudzenie układu bodźcotwórczo-przewodzącego)
- Zmniejszenie wydzielania z gruczołów (nie dotyczy gruczołów potowych).
Część współczulna jest szczególnie aktywna (bardziej niż część przywspółczulna) w sytuacjach stresowych.
Odpowiada za:
- Rozkurcz mięśni gładkich
- Rozkurcz mięśnia serca
- Zwiększenie wydzielania z gruczołów.
Część przywspółczulna jest szczególnie aktywna (bardziej niż część współczulna w sytuacjach odpoczynku i relaksu.
Część współczulna i przywpółczulna działają przeciwstawnie do siebie. Stanowią swoje wzajemne uzupełnienie.
- Odpowiada za unerwienie skóry, mięśni szkieletowych i narządów zmysłów.
- Morfologicznie, układ ten znajduje się w obrębie obwodowego układu nerwowego, zawiera więc nerwy czaszkowe, nerwy rdzeniowe, zwoje i sploty nerwowe.
- Układ nerwowy początkowo ma postać płytki nerwowej. Ta płytka wyodrębnia się z części środkowej ektodermy, w trzecim tygodniu życia zarodkowego.
- Płytka nerwowa rozwija się w zamkniętą cewę nerwową, nazywa się to neurulacją. Kolejne etapy rozwoju to: płytka nerwowa, rynienka nerwowa, cewa otwarta, cewa zamknięta. W wyniku powstania cewy zamkniętej powstają też grzebienie nerwowe, których komórki są zdolne do migracji. Z tych migrujących komórek powstają zwoje nerwowe.
- W cewie nerwowej powstają 3 pierwotne pęcherzyki mózgowe.
- Pierwotne pęcherzyki mózgowe rozwijają się w 5 wtórnych pęcherzyków mózgowych.
3 pęcherzyki pierwotne to:
Rozwija się na dwa pęcherzyki wtórne:
- Kresomózgowie
- Międzymózgowie
Nie ulega późniejszym podziałom, pęcherzykiem wtórnym jest tu nadal śródmózgowie.
Rozwija się na dwa pęcherzyki wtórne:
- Tyłomózgowie
- Rdzeniomózgowie
Podział ontogenetyczny mózgowia:
Podział ten przebiega tak jak w przypadku punktu “rozwój mózgowia”, ale poniżej znajduje się dużo więcej potrzebnych informacji:
Zawiera:
Półkule zawierają korę mózgu, czyli powierzchownie położoną warstwę istoty szarej.
Ich powierzchnia jest nieregularna, składa się z bruzd i zakrętów. Taka struktura zwiększa powierzchnię półkul, zatem i kory mózgowej, zapewniając większą jej sprawność (“moc obliczeniową”).
Każda półkula zawiera pięć płatów:
- Płat czołowy
- Płat ciemieniowy
- Płat skroniowy
- Płat potyliczny
- Płat wyspowy (wyspa).
Zauważmy, że nazwy płatów w większości odpowiadają nazwom kości mózgoczaszki.
- Ciało migdałowate
- Hipokamp
- Opuszka węchowa
- Zakręt obręczy
- Jądro ogoniaste
- Skorupa (łupina)
- Gałka blada
- Ciało modzelowate
- Spoidło przednie
- Torebka wewnętrzna
Półkule mózgowe to najbardziej widoczna część mózgowia i prawdopodobnie jest to pierwsze skojarzenie, gdy mowa o mózgowiu.
W ujęciu klinicznym kresomózgowie nazywa się mózgiem, a pozostałe części (międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie wtórne i rdzeniomózgowie nazywa się pniem mózgu.
- Podwzgórze
- Wzgórze
- Nadwzgórze
- Niskowzgórze (wzgórze brzszne)
- Zawzgórze
Strona przednia zawiera:
- Dwa konary mózgu
- Dół międzykonarowy
- Jądro czerwienne
- Nerw okoruchowy (nerw czaszkowy 3)
Strona tylna zawiera:
- Wzgórki (górne i dolne, łącznie 4), które formują blaszkę pokrywy (blaszkę czworaczą).
- Nerw bloczkowy (nerw czaszkowy 4)
Most
Odpowiada za wiele funkcji, m. in. związanych ze snem, słuchem, oddychaniem, a także z odczuwaniem smaku, z połykaniem i z utrzymywaniem równowagi.
Móżdżek
- Zlokalizowany jest w dole tylnym czaszki.
- Oddzielony jest od reszty mózgowia namiotem móżdżku.
- Zbudowany z dwóch półkul i robaka.
- Odpowiada za koordynację i odpowiednią precyzję ruchów.
Odpowiada w sposób autonomiczny za funkcje związane z pracą serca, z oddychaniem, z odruchami i z regulacją ciśnienia krwi.
Ośrodki mowy
Z generowaniem mowy związane są następujące ośrodki i struktury:
Zlokalizowany w płacie skroniowym kresomózgowia.
Ośrodek ten znajduje się w płacie czołowym dominującej półkuli kresomózgowia, w tylnej części zakrętu czołowego dolnego.
Półkula dominująca to najczęściej półkula lewa. Ośrodek Broki znajduje się w półkuli lewej także u większości osób leworęcznych.
Znajduje się w polu Brodmanna 44, 45.
Ośrodek ten znajduje się w płacie skroniowym dominującej półkuli kresomózgowia, w zakręcie skroniowym górnym.
Znajduje się w polu Brodmanna 23.
Jest to pasmo włókien nerwowych które łączy obszar ruchowy mowy z obszarem czuciowym mowy.
W związku z tym znajduje się, tak jak w/w ośrodki, w półkuli dominującej (najczęściej lewej).
Znajduje się w płacie ciemieniowym dominującej półkuli kresomózgowia, w zakręcie kątowym i w zakręcie nadbrzeżnym.
Połączony zarówno z obszarem ruchowym, jak i z obszarem czuciowym mowy.
Ta struktura w kontekście mowy opisywana jest od niedawna, źródło: https://thebrain.mcgill.ca/flash/i/i_10/i_10_cr/i_10_cr_lan/i_10_cr_lan.html
Uaktywnia się, gdy słyszymy mowę. Impulsy nerwowe z tego ośrodka przekazywane są do ośrodka Wernickego.
Koordynuje czynność mięśni aktywnych w procesie mówienia.
Kieruje procesami rozpoznawania głosek, wyrazów i zdań. Przy pomocy tego ośrodka analizujemy mowę, którą słyszymy.
Ośrodek ten dzieli się na części (obecnie wyróżnia się trzy), z których każda odpowiada za nieco inne funkcje. Na przykład rozpoznawanie własnego głosu należy do jednej części, a rozpoznawanie głosu cudzego – do drugiej części.
Jest to pasmo włókien nerwowych, które łączy obszary: ruchowy i czuciowy mowy.
Połączony zarówno z obszarem ruchowym mowy, jak i z obszarem czuciowym mowy.
Stanowi zatem drugie (obok pęczka łukowatego) połączenie w/w dwóch ośrodków.
Neurony tego ośrodka są w stanie przetwarzać wiele różnych bodźców jednocześnie (na przykład bodźcie słuchowe, wzrokowe i ruchowe).
Prawdopodobnie odpowiada za funkcje związane z uczeniem się języków.
W wytwarzaniu i przetwarzaniu mowy bierze udział także ośrodek wzrokowy (w płacie potylicznym), oraz kora ruchowa (w płacie czołowym).
Ośrodek wzrokowy bierze udział w rozpoznawaniu słów lub zdań (na przykład pisma) i uzyskaną informację przekazuje w formie impulsów nerwowych do zakrętu kątowego płacika ciemieniowego dolnego, który z kolei przekazuje informację do obszaru czuciowego mowy.
Kora ruchowa z kolei otrzymuje impulsy nerwowe z obszaru ruchowego mowy, po czym przekazuje ona kolejne impulsy nerwowe do mięśni jamy ustnej i krtani.
Uszkodzenie obszaru ruchowego mowy
Uszkodzenie tego ośrodka wywołuje niezdolność do wytwarzania mowy, czyli afazję ruchową.
Uszkodzenie obszaru czuciowego mowy
Uszkodzenie tego ośrodka wywołuje niezdolność do rozumienia mowy, czyli afazję czuciową. Mowa jest wtedy prawidłowa pod względem ruchowym, ale całkowicie niezrozumiała.
Unaczynienie mózgowia
Krew do mózgowia doprowadzają:
- Tętnice kręgowe (lewa i prawa)
- Tętnice szyjne wewnętrzne (lewa i prawa).
Tętnice kręgowe łączą się w jedną tętnicę podstawną. Tętnica podstawna dzieli się 2 tętnice tylne mózgu i na kilka gałęzi unaczyniających części mózgu a także móżdżku oraz ucha wewnętrznego.
Tętnice szyjne wewnętrzne również dzielą się na kilka gałęzi: tętnice łączące tylne, tętnice przednie mózgu i tętnice środkowe mózgu.
2 tętnice kręgowe -> 1 tętnica podstawna -> 2 tętnice tylne mózgu
2 tętnice szyjne wewnętrzne -> 2 tętnice przednie mózgu i 2 tętnice środkowe mózgu (tutaj każda z tych tętnic jest lewa i prawa).
Koło tętnicze mózgu to zestaw naczyń zawierających:
- Tętnicę podstawną
- 2 tętnice tylne mózgu i 2 tętnice przednie mózgu
- 2 tętnice łączące tylne i 1 tętnicę łączącą przednią
- 2 tętnice szyjne wewnętrzne
W kole tętniczym mózgu BRAK tętnic środkowych mózgu i tętnic kręgowych!
Poniższa rycina to jedynie ilustracja unaczynienia mózgowia. Do kolokwium obowiązują tylko naczynia wymienione powyżej, w tekście.
Żyły mózgowia tworzą dwa układy:
- Układ powierzchowny.
- Układ głęboki.
Żyły powierzchowne układają się w bruzdach mózgu (czyli są widoczne na powierzchni półkul mózgowych).
Żyły głębokie uchodzą do żyły wielkiej mózgu.
Narządy zmysłów
Droga słuchowa to złożone, skomplikowane połączenie nerwowe ucha (wewnętrznego) z ośrodkiem słuchowym znajdującym się w korze mózgowej (w płacie skroniowym).
Uproszczona, ideowa zasada działania tej drogi wygląda następująco:
- Droga słuchowa rozpoczyna się w ślimaku (czyli w części ucha środkowego, znajdującej się wewnątrz kości skroniowej). Występują tam neurony należące do tej drogi.
- W ślimaku znajduje się także narząd spiralny, czyli receptor słuchu. Prowadzą do niego dendryty (wypustki zbierające impulsy nerwowe) wyżej opisanych neuronów.
- Następnie, neurony te przy pomocy aksonów (wypustek wysyłających impuls) tworzą część nerwu przedsionkowo-ślimakowego.
- Nerw ten wnika do mostu (czyli najpierw opuszcza kość skroniową i następnie wędruje do mózgowia).
- W moście i jego okolicach znajdują się wyspecjalizowane struktury (na przykład: wstęga boczna, jądra oliwki górnej), które umożliwiają słyszenie i lokalizację dźwięków.
- Po opuszczeniu mostu i jego okolic, aksony neuronów (są to kolejne neurony drogi słuchowej, inne niż te w ślimaku) docierają już do kory mózgowej, do pierwszorzędowego ośrodka słuchu, a następnie do drugorzędowego ośrodka słuchu.
Poszczególne części ośrodków słuchu odpowiedzialne są za odbiór różnych częstotliwości dźwięków.
Receptory słuchu i równowagi znajdują się w uchu wewnętrznym.
Narząd słuchu składa się z ucha: zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego.
Większość narządu słuchu (ucho środkowe, wewnętrzne i część zewnętrznego) znajduje się w kości skroniowej.
- Małżowina uszna
- Przewód słuchowy zewnętrzny zakończony błoną bębenkową (“bębenkiem w uszach”).
- Jama bębenkowa – leżą w niej kosteczki słuchowe.
- Trąbka słuchowa – łączy ucho z gardłem, służy do wyrównania ciśnień po obu stronach ucha.
- Jama i komórki sutkowe.
- Przedsionek
- Ślimak. To jest właściwy narząd słuchu – wzbudza impulsy nerwowe na skutek drgań płynu którym jest wypełniony. Płyn drga pod wpływem fal akustycznych (w uproszczeniu).
- Kanały półkoliste. To jest narząd równowagi. Zestaw trzech kanałów zawierających drobne kamyczki: otolity. Otolity, przemieszczając się uciskają rzęski wyścielające kanały, co powoduje wzbudzenie impulsów nerwowych, które wędrują do mózgowia (droga równowagi) i tam są analizowane.
Ślimak = narząd słuchu
Kanały półkoliste = narząd równowagi