Przewodnik po zagadnieniach do ćwiczenia 4

Są to mięśnie związane z ruchomością skóry głowy. Odpowiadają za otwieranie/przesuwanie ust, ruchy policzków, mruganie.

Mięśnie wyrazowe biorą udział w wytwarzaniu dźwięków (mowy, śpiewu, gwizdania).

Mięśnie wyrazowe znajdują się w tkance podskórnej i przyczepione są do skóry. Za wyjątkiem mięśnia policzkowego nie posiadają powięzi. Powięź to rodzaj łącznotkankowej błony, stanowiącej osłonę poszczególnych mięśni lub ich grup.

Mięśnie wyrazowe = brak powięzi.
Mięsień policzkowy = posiada powięź, jest to wyjątek wśród mięśni wyrazowych.

Mięśnie wyrazowe unerwiane są przez nerw twarzowy (nerw czaszkowy VII).

Mięśnie wyrazowe podzielone są na grupy:

Oprócz powyższych grup mięśni, pewien wpływ na wyraz twarzy posiada też jeden z mięśni powierzchownych szyi – mięsień szeroki szyi.

Czynność tego mięśnia zapewnia przesuwanie kątów ust ku dołowi i bocznie (wpływ na powstawanie wyrazu gniewu lub strachu).

Należą tu cztery mięśnie (wszystkie są parzyste: każdy więc występuje jako lewy i prawy).

1. Mięsień żwacz
2. Mięsień skroniowy
3. Mięsień skrzydłowy boczny
4. Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy

Mięśnie żucia przyczepione są z jednej strony do czaszki (przyczep początkowy), a z drugiej do żuchwy (przyczep końcowy).

Czynność:

Mięsień żwacz: unosi żuchwę i częściowo bierze udział w wysuwaniu żuchwy.

Mięsień skroniowy: unosi żuchwę, zaciskając zęby. Najsilniejszy z mięśni żucia.

Mięsień skrzydłowy boczny: przesuwa żuchwę na boki (przy skurczu jednostronnym). Wysuwa żuchwę do przodu (przy skurczu obustronnym – gdy jednocześnie lewy i prawy mięsień się skurczy). Działa przeciwnie w stosunku do mięśnia skroniowego.

Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy: unosi żuchwę i częściowo bierze udział w wysuwaniu żuchwy.

Mięśnie żucia odpowiadają ogólnie za podnoszenie żuchwy. Natomiast za opuszczenie żuchwy odpowiada jeden z mięśni szyi: mięsień dwubrzuściowy. Jest więc antagonistą mięśni żucia.

Mięśnie twarzy unerwiane są przez dwa nerwy czaszkowe:

1. Nerw twarzowy (CN VII = siódmy nerw czaszkowy).
2. Nerw żuchwowy będący gałęzią (V₃) nerwu trójdzielnego (CN V = piąty nerw czaszkowy).

Mięśnie wyrazowe unerwiane są ruchowo przez odgałęzienia nerwu twarzowego.
Mięśnie żucia unerwiane są ruchowo przez odgałęzienia nerwu żuchwowego.

Wiele nerwów (w tym omawiane powyżej) posiada różne typy włókien: ruchowe, czuciowe i autonomiczne, dlatego ważne jest zwrócenie uwagi na typ unerwienia: mięśnie unerwione są ruchowo, czyli przez włókna ruchowe.

1. Mięsień szeroki szyi
2. Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy

Czynność:

Mięsień szeroki szyi pociąga ku dołowi kąty ust. Unosi też skórę szyi.

Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy odpowiada za niektóre ruchy głowy (obroty, unoszeie twarzy). Może też służyć jako pomocniczy mięsień oddechowy (poprzez uniesienie mostka). Jest to bardzo silny mięsień.

Wszystkie mięśnie z tej grupy mają przyczepy początkowe w kręgosłupie.

Nerw trójdzielny jest największym nerwem czaszkowym. Zawiera włókna czuciowe i ruchowe (zatem ma charakter mieszany).

Nerw trójdzielny wychodzi z mózgowia w przednio-bocznej części mostu.

1. Nerw trójdzielny, wychodząc z mózgowia, składa się z dwóch korzeni:
   • Korzeń czuciowy (jest to większa część, zawiera włókna czuciowe)
   • Korzeń ruchowy (mniejsza część, zawiera włókna ruchowe).
2. Oba korzenie dochodzą do kości skroniowej (do jej części skalistej).
3. Po dojściu obu korzeni do kości skroniowej, korzeń czuciowy tworzy zwój trójdzielny (troisty).
   • Korzeń ruchowy nie tworzy zwoju trójdzielnego. Omija go i na dalszym etapie dołącza do nerwu żuchwowego.
4. Zwój trójdzielny dzieli się na trzy gałęzie:
   • Nerw oczny (V₁)
   • Nerw szczękowy (V₂)
   • Nerw żuchwowy (V₃)

Jest to nerw czuciowy.

Jamę czaszki opuszcza przez szczelinę oczodołową górną.

Dzieli się na trzy gałęzie:

1. Nerw łzowy: unerwia gruczoł łzowy.
2. Nerw czołowy: unerwia skórę czoła, powiekę górną i zatokę czołową.
3. Nerw nosowo-rzęskowy: unerwia rogówkę oka .

Wyżej wymienione nerwy podlegają dalszym podziałom oraz niekiedy skomplikowanym połączeniom. Na przykład: nerw łzowy dzieli się na dwie gałęzie, z których dolna łączy się z nerwem jarzmowym, będącym z kolei jedną z gałęzi nerwu szczękowego.

Jest to nerw czuciowy. W części swojego przebiegu zawiera też włókna autonomiczne.

Jamę czaszki opuszcza przez otwór okrągły. (Część jego gałęzi przechodzi też przez szczelinę oczodołową dolną).

Unerwia środkowe piętro twarzy: okolice szczęki (w tym zęby szczęki), dziąsła, a także tylną część podniebienia.

Główne trzy gałęzie nerwu szczękowego to:

1. Nerw podoczodołowy
2. Nerw jarzmowy
3. Nerwy skrzydłowo-podniebienne.

Ten nerw jest bardzo ważny z punktu widzenia logopedii ze względu na unerwienie ruchowe mięśni żucia, które poruszając szczęką wpływają na generowanie mowy, a także unerwienie ślinianek przyusznych i unerwienie (czuciowe) znacznej części (przednie 2/3) języka.
Porażenie tego nerwu może spowodować upośledzenie działania mięśni żucia i w konsekwencji trudności w prawidłowej artykulacji mowy.

Nerw żuchwowy jest nerwem czuciowo-ruchowym.

Jamę czaszki opuszcza przez otwór owalny.

Składa się z gałęzi przedniej i gałęzi tylnej.

1. Gałąź przednia: zawiera przede wszystkim nerwy ruchowe mięśni żucia (wymienione wyżej w punkcie dotyczącym unerwienia ruchowego twarzy, w skrócie: nazwa mięśnia żucia = nazwa nerwu).
   • Nerw policzkowy: jedyny nerw czuciowy gałęzi przedniej. Unerwia skórę i śluzówkę policzka.
2. Gałąź tylna: zawiera przede wszystkim nerwy czuciowe:
   • Nerw językowy: unerwia czuciowo 2/3 przednie języka
   • Nerw uszno-skroniowy: unerwia skórę skroni, staw skroniowo-żuchwowy i śliniankę przyuszną
   • Nerw zębodołowy dolny

Z nerwem żuchwowym związane są też dwa istotne zwoje:

1. Zwój uszny
2. Zwój podżuchwowy

Część włókien nerwu żuchwowego unerwia oponę twardą.

Ten nerw jest bardzo ważny z punktu widzenia logopedii ze względu na unerwienie ruchowe mięśni wyrazowych twarzy, z których wiele wpływa na generowanie mowy,
Porażenie tego nerwu może spowodować upośledzenie działania mięśni wyrazowych twarzy i w konsekwencji trudności w prawidłowej artykulacji mowy.

Nerw twarzowy jest nerwem mieszanym: zawiera włókna ruchowe, czuciowe i przywspółczulne (związane z wydzielaniem). Przeważają włókna ruchowe.

1. Nerw twarzowy jest widoczny na powierzchni mózgowia pomiędzy tylnym brzegiem mostu, a konarem móżdżku środkowym.
2. Nerw twarzowy wychodzi z mózgowia dwoma korzeniami:
   • Korzeń ruchowy: właściwy nerw twarzowy, jest to grubszy korzeń.
   • Korzeń boczny: zwany jest nerwem pośrednim, zawiera włókna czuciowe i wydzielnicze.
3. Nerw twarzowy (oba korzenie) wchodzi do otworu słuchowego węwnętrznego, wraz z nerwem przedsionkowo-ślimakowym.
4. Następnie, nerw twarzowy wchodzi do kanału nerwu twarzowego (w kości skroniowej).
5. W kanale nerwu twarzowego nerw zmienia kierunek przebiegu tworząc kolanko.
6. Nerw twarzowy opuszcza jamę czaszki przez otwór rylcowo-sutkowy (jest to zakończenie kanału nerwu twarzowego), po czym oddaje gałęzie.

Nerw twarzowy sąsiaduje z jamą bębenkową, oddzielony od niej jedynie cienką (1 mm) blaszką kostną. W związku z tym zapalenie ucha środkowego może spowodować porażenie tego nerwu i w rezultacie upośledzenie czynności mięśni wyrazowych twarzy.

Jedną z głównych gałęzi jest tu splot przyuszniczy. Dzieli się on na gałęzie (skroniowe, jarzmowe, policzkowe, gałąź brzeżną żuchwy i gałąź szyi), które z kolei unerwiają ruchowo mięśnie wyrazowe twarzy).

Pozostałe gałęzie nerwu twarzowego to:

1. Nerw skalisty większy: unerwienie autonomiczne, przywspółczulne, związane z jamą nosową, podniebieniem i gruczołem łzowym.
2. Struna bębenkowa: unerwia smakowo i czuciowo 2/3 przednie języka. Zawiera tez włókna wydzielnicze unerwiające ślinianki (podżuchwową i podjęzykową).
3. Nerw strzemiączkowy: unerwia ruchowo najmniejszy mięsień człowieka: mięsień strzemiączkowy.
4. Nerw uszny tylny.
5. Gałąź dwubrzuścowa.

Droga korowo-jądrowa, w maksymalnym uproszczeniu, łączy korę mózgową (związaną ze świadomym działaniem) z mięśniami wyrazowymi twarzy i mięśniami żucia, które z kolei odpowiadają za kształtowanie mowy.

Droga korowo-jądrowa jest częścią układu piramidowego (obok drogi korowo-rdzeniowej).

Droga korowo-jądrowa unerwia ruchowo mięśnie twarzoczaszki, szyi i część mięśnia czworobocznego.

1. Układ piramidowy (a więc i droga korowo-jądrowa) rozpoczyna się korze mózgowia (dokładniej: w pierwszorzędowej korze ruchowej, jest to istota szara).
2. W pierwszorzędowej korze ruchowej znajdują się neurony ośrodkowe.
3. Neurony ośrodkowe posiadają aksony (wypustki przekazujące impulsy nerwowe), które biegną w podkorowej istocie białej (tworząc tam wieniec promienisty torebki wewnętrznej).
4. Następnie, wspomniane wyżej aksony neuronów ośrodkowych dochodzą do mostu (część mózgowia) i tam kierują się do jąder ruchowych nerwów czaszkowych (w tym omawianych wyżej: nerwu twarzowego i trójdzielnego).
5. Nerwy czaszkowe (tu: twarzowy i trójdzielny) unerwiają ruchowo mięśnie twarzy – wyrazowe i żucia.